Interview met ecoloog Constant Swinkels

Als onderzoeker bij de Radboud Universiteit ben je vooral bezig met ecosystemen en biodiversiteit. Wat heeft je er toe gezet om onderzoek te doen, of onderzoeker te zijn?

Dat begon toen ik heel jong was al, een jaar of acht. Ik kreeg van mijn opa en oma een vlinderboek. Dat heb ik van vóór naar achter uit mijn hoofd geleerd. Mijn ouders maakten toen de grote fout om mij een verrekijker te geven. Ik stampte om 6 uur ’s ochtends al van de krakende trap af, waarbij mijn ouders riepen: “wees nou eens stil!” en waarop ik antwoorde “maar ik ga vogels kijken!”.

Daar begon de fascinatie, eigenlijk. Eerst was de natuur één grote brei, maar hoe meer je daarover leerde, hoe meer je begon te beseffen dat de natuur niet random is. Die wereld verklaren – de geheime wereld die zich opent om je heen, waar je eigenlijk altijd al deel van was – dat vond ik heel gaaf.

Het werd voor mij al snel duidelijk dat ik biologie wilde gaan studeren. Ik had al meegedraaid met vrijwilligers-onderzoek. Voor mij was het een natuurlijke transitie om met onderzoek mee te gaan doen. Het samen oplossen van vraagstukken, en dan met name het samen-gedeelte, vond ik erg motiverend. Ik kreeg toen de kans om het onderzoek wat ik nu doe door te zetten in mijn werk: het is een hobby die ik in een baan heb weten te gieten.

Dus het is eigenlijk een uit de hand gelopen hobby geworden?

Ja precies, het is een way of life geworden.

“Nadat ik hem vijftien jaar niet gezien had, zei hij: “Oh jij was dat jochie dat naar beneden kwam gerend en zei: ‘Dirk! Dirk! Het oranje havikskruid staat in bloei!’”

Die interesse komt voort uit wat je om je heen zag en wat je in de natuur kan vinden, niet per se iets in film of media dat je aantrok?  

Ik denk dat het een combinatie is geweest van beide. Mijn ouders woonde in Nijmegen, en beneden woonde mijn oom [Dirk Hilbers]. Die is ook echt helemaal gek van de natuur en doet er van alles mee. Eén van zijn vrienden is een bekende botanist. Nadat ik hem vijftien jaar niet gezien had, zei hij: “Oh jij was dat jochie dat naar beneden kwam gerend en zei: ‘Dirk! Dirk! Het oranje havikskruid staat in bloei!’” Als kind vond ik dat al fascinerend, blijkbaar!

Ik ben verder vaak met mijn oom op excursie gegaan, en bij de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie heb ik mensen ontmoet met wie ik op excursie ging. Het sociale aspect is voor mij altijd een belangrijk onderdeel geweest van onderzoek doen, maar ook bij mijn fascinatie voor natuur. Ik vind het ook leuk om in m’n eentje de natuur in te gaan, maar ik vind het nóg leuker om samen met mensen de natuur in te gaan.

Waarom eigenlijk?

Je ziet meer, je kunt van elkaar leren, met elkaar nadenken over wat er gebeurt: dat voegt een dimensie toe aan iets wat al zoveel dimensies heeft.

Komt dat ook terug in je educatieve carrière?

Ja dat heb ik altijd erg leuk gevonden. Ik heb bijvoorbeeld altijd al excursies gegeven, daar begon het al. Ik ben in mijn derde jaar begonnen met het assisteren van vakken. Ik vond het heel tof dat je medestudenten kon vertellen over dingen die je zelf heel interessant vindt. Zodoende ben ik doorgerold. Het vak wat ik nu geef had vernieuwing nodig, en daar werd ik bij betrokken. Vervolgens ben ik aangesteld als docent en mocht ik zelf het vak geven.

Waarom vind je het belangrijk dat studenten en jonge mensen geïnspireerd raken van en enthousiast worden over thema’s als biodiversiteit?

Ik denk dat bewustwording een grote reden is. Ik denk dat er in de maatschappij veel onbegrip is voor bepaalde dingen. Het probleem is dat iemand die groen ziet – er staat een boom, wat is er dan mis met de natuur? – zich niet beseft dat er ook dingen zijn die hij niet ziet. Als je al beseft dat er veel is wat je niet ziet, is het makkelijker te accepteren dat er iemand is die zich daarin specialiseert en dat wel ziet. Maar als je in beginsel al niet begrijpt dat de natuur een heel complex systeem is met allemaal soorten die interacties aangaan welke je al helemaal niet meekrijgt, dan snap je dat niet. Hoe meer mensen je vanaf een jonge leeftijd mee kunt geven dat de natuur complex is en dat er heel veel te ontdekken valt, hoe meer verschil dat maakt in de maatschappij als geheel.

“Het lijkt me mooi om aan het eind van mijn leven iets achter te kunnen laten, om te kunnen zeggen: ‘dit is mijn stukje, dit is wat ik als persoon bij heb gedragen aan de wereld’”

En bedoel je met bewustwording dat mensen bewuster omgaan met de natuur?

Ja, maar ook beter begrijpen dat als een ecoloog zegt “hey jongens, wacht nou even, het gaat niet helemaal goed daar”. Andersom moeten ecologen soms meer begrip hebben voor een boer die gehecht is aan z’n land – ik ben hier niet om te zeggen dat ecologen helemaal goed zitten en de rest helemaal fout – maar elkaar begrijpen helpt in de basis enorm.

Wat inspireert jou om onderzoek te blijven doen naar deze thema’s en je in te blijven zetten voor dit vakgebied?

Eerder noemde ik al even mijn oom die mij vanaf jongs af aan mee naar buiten genomen heeft. Gedurende mijn studie heb ik ook het geluk gehad samen te kunnen werken met ontzettend inspirerende mensen die mij gesteund hebben in wat ik heb willen doen. Daarmee hebben ze mij ook ontzettend gemotiveerd.

Samen aan een probleem werken dat ook een maatschappelijk probleem is – zodat je het gevoel krijgt dat je positieve impact maakt op de wereld – dat vind ik heel erg mooi. Daarnaast zit er natuurlijk een intrinsieke motivatie bij mij: ik vind het heel interessant hoe de natuur in elkaar steekt, dus onderzoek doen naar hoe de natuur werkt sluit daar één op één op aan. Ik heb altijd zo’n beeld gehad dat het me mooi lijkt om aan het eind van mijn leven iets achter te kunnen laten, om te kunnen zeggen: “dit is mijn stukje, dit is wat ik als persoon bij heb gedragen aan de wereld”. Dit onderzoeksgebied leent zich daar ontzettend goed voor. Of het nu goed of slecht is, positief of negatief, je laat je eigen stempel achter en dat vind ik gewoon iets heel moois!

Bij InScience ben je dit jaar spreker voor het shortfilm blok Big Stories Behind Small Matters. Wat neem je daarin mee?

Ik vind het heel erg leuk om met het publiek in gesprek te gaan. Mensen stellen dan vaak vragen waar je zelf nooit aan gedacht zou hebben. Die dwingen je dan om daar on the spot over na te denken en heel spontaan antwoord te geven. Soms zitten er echt excellente vragen tussen waarvan je denkt: “goed punt, waarom heb ik daar nooit zo over nagedacht?”. Daar verheug ik me op. Ook de medesprekers zijn ontzettend inspirerende mensen. Ik ben momenteel aan het promoveren bij Hans de Kroon, maar Liesje Mommer is een oud-promovenda van Hans: dus dat is wel heel toevallig!

“Dat mensen betrokken raken en dit belangrijk vinden is natuurlijk mooi om te zien. De volgende stap is: hoe gaan we elkaar leren begrijpen?”

Het thema van InScience dit jaar is ‘Future in the Making’, dus we werpen een blik op de toekomst. Wat is één van de belangrijkste ontwikkelingen die jij voorspeld voor jou vakgebied; en wat is iets wat je hoopt dat zich gaat ontwikkelen in jou vakgebied?

Iets wat we de komende jaren steeds meer gaan meemaken is klimaatverandering in combinatie met de biodiversiteitscrisis waar we nu mee kampen – dat neemt onherroepelijk af en daar gaan we steeds meer gevolgen van zien. Dat is niet een heel positief beeld natuurlijk, maar daarmee wordt de ecologie ook een steeds relevanter werkveld. Er ontstaat dus een grotere inmenging van de maatschappij met ecologie. Uiteindelijk is onze kennis over ecosystemen en hoe we die kunnen restaureren iets waar momenteel heel veel mee gebeurt. Onze kennis is enorm snel aan het vergroten. Zo hebben we veel succesvoorbeelden van gebieden die we van vanaf de grond opnieuw opgebouwd hebben en supermooi geworden zijn. Het is dus niet eerlijk om te zeggen dat het alleen maar negatief is.

De grote vraag is eigenlijk: gaan we in de toekomst ook het instorten van hele ecosystemen zien? We spelen met vuur, wat dat betreft. Op een gegeven moment nemen soortenaantallen té ver af. Neem bijvoorbeeld insecten en bloemen: die zijn van elkaar afhankelijk. Als die samen afnemen, komt er een punt waarop dat hele systeem instort en je dat systeem kwijt bent. Op plaatsen zullen we dit mogelijkerwijs meemaken, maar ik hoop dat we op tijd kunnen zijn om met de kennis die we nu vergaren daarnaar te handelen. Dus zowel bestaande systemen beschermen, als het ontwikkelen van plaatsen waarin door het toepassen van nieuwe restauratie maatregelen we ook de andere kant op kunnen gaan.

Ik ben zelf positief realistisch ingesteld, zeg ik altijd. Ik ben ervan overtuigd dat we als mensheid ontzettend veel kunnen en dat we ook dit kunnen bereiken. Ik ga er maar vanuit dat we het allemaal om gaan keren, zij het misschien aan de late kant!

Aan de kennis ligt het dus niet, we weten wel wat we moeten doen?

We weten wel wat voor maatregelen we moeten nemen. Gedetailleerd denk ik ook dat er heel veel te verbeteren valt. Aan de ene kant: ja, we hebben echt wel genoeg kennis om hiernaar te handelen. Aan de andere kant: het zal een parallel proces moeten zijn waarin we dat handelen moeten evalueren en tegelijkertijd ook moeten kijken naar onderliggende oorzaken voor herstel [van de biodiversiteit].

Je noemde eerder maatschappelijke inmenging. Denk je dat dit een effect gaat hebben op de vooruitgang hiervan?

Jazeker. Ik denk dat dat voornamelijk een positieve impact kan hebben, alhoewel het soms ook negatief uit kan pakken. Het kan een behoorlijk gepolariseerd verhaal worden…

Dat mensen betrokken raken en dit belangrijk vinden is natuurlijk mooi om te zien. De volgende stap is nu: hoe gaan we elkaar leren begrijpen? Hoe gaat de maatschappij begrijpen hoe wij te werk gaan als ecologen, maar ook wij als ecologen moeten onszelf eens achter de oren krabben en luisteren naar wat de mensen te zeggen hebben. Je komt dan uit op het ivoren toren beeld van de wetenschap. Wij wetenschappers willen bijvoorbeeld een heideveld neerleggen omdat het goed is voor ‘de biodiversiteit’, maar ja waarom is dat beter dan een bos? Vanuit een andere hoek kijken naar dit soort vraagstukken kan natuurlijk weer hele nieuwe perspectieven bieden, en dat kan nooit kwaad.

Maatschappelijke invloed betekent daarnaast ook dat de politiek zich ermee gaat bemoeien, wat mogelijkerwijs betekent dat er meer geld vrij gaat komen voor bijvoorbeeld natuurbeheer. Dat alleen al, is een positief effect. We hebben het altijd over de lokale natuur ondersteunen, maar het zou ook eens mooi zijn als er grootschaliger steun vanuit de regering zou komen. Uiteindelijk gaan we het zonder maatschappelijk begrip nooit redden. Als je een natuurgebied maakt en je zet er een hek omheen, dan snapt niemand dat en komt er geen begrip voor. Ik zie maatschappelijke betrokkenheid primair als iets positiefs en ik denk dat het nog wel gaat groeien, alhoewel het nu zeker al een grote rol speelt.

1. Dit is een fantastisch mooie documentaire met Hans de Kroon die de basis legt voor waar wij mee bezig zijn, namelijk de insectenafname en hoe we die gaan herstellen.
2. De films van De Nieuwe Wildernis  laten zien hoe complex sommige interacties kunnen zijn, hoe bepaalde soorten interacties aangaan en hoe complex de levenscycli van die soorten zijn.
3. De film Het Wad heb ik voor verschillende basisschoolgroepen ingeleid bij voorgaande edities van InScience. Dat vond ik ontzettend leuk om te doen. Die blèren er ook echt alles uit! Wanneer het ging over inspiratie en rolmodellen – en dan komen Max Verstappen en Freek Vonk natuurlijk langs – zei één kindje op een gegeven moment: “mijn grootste inspiratiebron is mijn eigen onwetendheid”. Dat vond ik wel een goed motto voor de wetenschap!
4. Voor wie specifiek meer over mijn onderzoek wilt weten heb ik afgelopen voorjaar een lezing gegeven over mijn onderzoek die op youtube te vinden is.

Het shortfilm blok Big Stories Behind Small Matters is te zien op zaterdag 14 november in LUX en van 11 t/m 22 november op het online platform van InScience. Constant Swinkels, Samantha Hughes en Liesje Mommer gaan op zaterdag 14 november vanaf 16:30 in gesprek met publiek over deze films.